Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài (phần 2) SVIP

Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài

(Phần 2)

(Trích Vũ Như Tô) 

Nguyễn Huy Tưởng

I. Tìm hiểu chung.

II. Đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại. 

1. Tình huống kịch

2. Xung đột kịch

3. Nhân vật kịch

* Nhân vật Vũ Như Tô (qua lời nói và hành động):

- Khi nghe Đan Thiềm báo tin loạn quân đang kéo về triều đình để phá Cửu Trùng Đài, phản ứng của Vũ Như Tô:

+ Vũ Như Tô vẫn không tin, một mực cho rằng mình vô tội, thậm chí hi vọng có thể thuyết phục An Hòa Hầu cho mình xây tiếp cửu Trùng Đài.

• Sao bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?

• Tôi làm gì nên tội?

• Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội…

• Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết...Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài.

=> Vũ Như Tô là một nghệ sĩ khao khát theo đuổi lí tưởng nghệ thuật nhưng hoàn toàn xa rời thực tế.

- Khi đám cung nữ vu oan, đám quân khởi loạn chế giễu, sỉ nhục và khi chứng kiến việc Đan Thiềm ra sức bảo vệ cho mình:

+ Vũ Như Tô kiên quyết với lòng tự trọng cao: 

• Giết thì cứ giết, nhưng đừng vu oan, 

• Sao bà lẩn thẩn thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?

• Mi thực sự là một tên bỉ ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cương thường. 

=> Vũ Như Tô là con người rất kiên quyết, thẳng thắn, không hề khuất phục trước cường quyền. 

+ Vũ Như Tô vẫn nuôi hi vọng xây Cửu Trùng Đài:

• Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ.

• Ta không có tội và chủ tướng các ngươi sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu trùng Đài, dựng một kì công muôn thuở...

=> Vũ Như Tô là người cương trực, có khát vọng, giàu niềm tin, thậm chí là cả tin - ngay cả khi rơi vào đường cùng, bế tắc vẫn nghĩ về Cửu Trùng Đài. 

- Khi quân lính báo tin kinh thành phát hỏa, Cửu Trùng Đài sắp trở thành đống tro tàn:

+ Vũ Như Tô vẫn không tin. 

+ Nhưng khi thấy ánh sáng rực, tàn than, khói bụi bay vào, ông vô cùng căm phẫn và tuyệt vọng, thốt lên đầy đau đớn: 

• Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài!

4. Hình tượng Cửu Trùng Đài

- Hình tượng Cửu Trùng Đài được khắc họa gián tiếp thông qua lời thoại của các nhân vật. Từ điểm nhìn của mỗi nhân vật, Cửu Trùng Đài lại mang một ý nghĩa riêng.

=> Cửu Trùng Đài là một hình tượng mang ý nghĩa đa nghĩa (có thể cao đẹp, vĩ đại, lớn lao nhưng cũng là biểu trưng của cái ác và khổ đau). 

=> Góc nhìn đa chiều của Nguyễn Huy Tưởng: một mặt, tác giả trân trọng tài năng và thương xót cho người nghệ sĩ; nhưng đồng thời cũng nhận thấy sự phù phiếm, xa hoa, lãng phí của nghệ thuật khi nghệ thuật xa rời đời sống, không vì mục đích thiện của nhân dân. 

5. Thái độ của tác giả

* Thái độ của tác giả không được bộc lộ trực tiếp qua từ ngữ, mà được thể hiện gián tiếp qua cách tác giả xây dựng nhân vật và cốt truyện.

- Được thể hiện qua việc xây dựng hình tượng nhân vật đa diện - Vũ Như Tô. 

+ Vũ Như Tô là một kiến trúc sư tài ba, cương trực, có lí tưởng, giàu lòng vị tha, không khuất phục trước cường quyền.

+ Nhưng Vũ Như Tô lại ngây thơ, phù phiếm, không thực tế, thậm chí mù quáng trong việc mong muốn xây Cửu Trùng Đài mà quên đi lầm than, khổ cực của nhân dân. 

+ Kết cục của Vũ Như Tô là cái chết gắn với sự tàn lụi của Cửu Trùng Đài. 

=> Thái độ tác giả: một mặt trân trọng, cảm thương cho người nghệ sĩ, mặt khác lại nhận ra sự phù phiếm của nghệ thuật khi nghệ thuật lại xa rời cuộc sống của người dân.

- Được thể hiện qua việc xây dựng hình tượng nhân vật Đan Thiềm:

+ Đan Thiềm vì trân trọng tài năng của Vũ Như Tô nên hết mực khuyên Vũ Như Tô xây Cửu Trùng Đài, bảo vệ Vũ Như Tô đến cùng.

=> Thái độ tác giả: Bày tỏ niềm hi vọng, niềm tin, sự trân trọng dành cho cái đẹp. Cái đẹp có thể vượt lên thực tại tầm thường. 

III. TỔNG KẾT

1. Nội dung

- Đoạn trích nói riêng, vở kịch nói chung đã phản ánh mâu thuẫn giữa khát vọng nghệ thuật thuần túy của Vũ Như Tô với lợi ích của nhân dân. 

- Tác giả gửi gắm thông điệp về quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống. Nghệ thuật phải gắn liền với cuộc đời, phản ánh cuộc đời - nghệ thuật vị nhân sinh. Khát vọng của người nghệ sĩ phải gắn với nguyện vọng, quyền và lợi ích của nhân dân. 

- Tác giả bày tỏ niềm cảm thông, sự trân trọng với người nghệ sĩ có tài, có hoài bão nhưng lại rơi vào bi kịch. 

2. Nghệ thuật

- Đoạn trích cho thấy đặc trưng của thể loại bi kịch: tình huống kịch, xung đột kịch, nhân vật kịch,...

- Không khí, nhịp điệu trong đoạn trích được diễn tả theo chiều tăng tiến và gắn liền với sự dồn dập, thể hiện gay gắt của mâu thuẫn và đẩy xung đột kịch lên cao trào.

IV. Gợi ý trả lời câu hỏi cuối bài.

Câu 1:

- Các sự kiện chính trong đoạn trích: 

+ Đan Thiềm giục Vũ Như Tô đi trốn vì kiêu binh nổi loạn, định phá Cửu Trùng Đài, giết Vũ Như Tô, nhưng Vũ Như Tô nhất quyết ở lại. 

+ Lê Trung Mại xuất hiện và báo tin Trịnh Duy Sản làm phản, nhà vua và hoàng hậu đều đã chết, Nguyễn Vũ biết tin đã tự sát theo vua. 

+ Nội giám cho biết loạn quân đã phá kinh thành, đốt Cửu Trùng Đài, Lê Trung Mại và bọn nội giám đều chạy trốn, nhưng Vũ Như Tô vẫn nhất quyết ở lại.

+ Quân khởi loạn và Ngô Hạch vào thành bắt lũ cung nữ và Đan Thiềm, Đan Thiềm một mực cầu xin tha mạng cho Vũ Như Tô. 

+ Vũ Như Tô vẫn hi vọng An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ sẽ biết là ông vô tội và để ông tiếp tục xây dựng Cửu Trùng Đài, nhưng khi biết tin chính An Hoà Hầu Nguyễn Hoằng Dụ đã ra lệnh đốt cháy Cửu Trùng Đài, Vũ Như Tô vô cùng tuyệt vọng và đề nghị quân sĩ dẫn mình đến pháp trường.

- Nhận xét về diễn biến của các sự kiện: 

+ Các sự kiện được sắp đặt theo trật tự tăng tiến, ngày càng khốc liệt, nguy hiểm hơn. 

=> Cách sắp đặt sự kiện, bối cảnh, nhân vật theo chiều hướng tăng tiến đã tạo nên nhịp điệu gấp gáp, căng thẳng, kịch tính cho đoạn trích, đẩy các xung đột lên tới mức cao trào, thông qua đó tái hiện được không khí lịch sử đầy biến loạn của thời đại cũng như số phận đầy bi kịch của con người.

+ Cốt truyện của đoạn trích tập trung một cách cao độ, không có bất cứ sự kiện nào chệch hướng, sự kiện nọ xô đẩy sự kiện kia tới mức cao trào, kịch tính, tất cả các yếu tố miêu tả, trần thuật đều được giản lược ở mức tối đa để làm nổi bật hành động của nhân vật và xung đột chính trong vở kịch.

+ Các sự kiện cũng được sắp xếp để tạo nên yếu tố bất ngờ, những cú rẽ đột ngột nhằm thu hút sự chú ý của người đọc (Vũ Như Tô không muốn ra pháp trường, ra sức thuyết phục quân khởi loạn cho phép gặp An Hoà Hầu để được tiếp tục xây dựng Cửu Trùng Đài, nhưng khi biết tin Cửu Trùng Đài bị đốt cháy, đã đề nghị quân lính dẫn mình ra pháp trường.). 

Câu 2:

- Tình huống được miêu tả trong đoạn trích là Trịnh Duy Sản dấy binh làm loạn, giết nhà vua, đốt phá Cửu Trùng Đài, lùng bắt Vũ Như Tô. Đây là một tình huống vô cùng kịch tính, làm thay đổi số phận nhân vật và đẩy nhân vật vào một tình thế buộc phải lựa chọn và hành động, thông qua lựa chọn và hành động đó mà bộc lộ tính cách.

- Trước tình huống đó, mỗi nhân vật có những phản ứng, hành động rất khác nhau. Phản ứng, hành động đã góp phần thể hiện đặc điểm tính cách của các nhân vật. 

+ Đan Thiềm khẩn thiết cầu xin Vũ Như Tô đi trốn để không uổng phí tài trời, ngay cả khi bị bắt vẫn một mực bảo vệ Vũ Như Tô. => ngay thẳng, cương trực, vị tha. 

+ Vũ Như Tô nhất quyết ở lại Cửu Trùng Đài, một lòng tin tưởng vào sự vô tội của mình, vẫn không thôi hi vọng có thể xây dựng Cửu Trùng Đài huy hoàng và cuối cùng chấp nhận cái chết khi chứng kiến Cửu Trùng Đài bị đốt cháy. => cương trực, lãng mạn và tràn đầy lí tưởng. 

+ Nguyễn Vũ khi biết tin vua chết, kiêu binh làm loạn liền tự sát theo vua. => tận trung.

+ Lê Trung Mại và đám nội giám đã lựa chọn chạy trốn. => phản trắc.

+ Đám cung nữ quyến rũ binh sĩ, vu oan cho Đan Thiềm và Vũ Như Tô hòng mong thoát chết. => giả dối, ích kỉ. 

+ Ngô Hạch và đám quân sĩ đắc thắng khi bắt được Vũ Như Tô và đốt phá Cửu Trùng Đài. => thực dụng, thô lỗ, hèn hạ. 

Câu 3:

- Xung đột kịch trước hết được thể hiện qua mâu thuẫn gay gắt, quyết liệt giữa các tuyến nhân vật trong đoạn trích: 

+ Vũ Như Tô và Đan Thiềm kiên quyết bảo vệ Cửu Trùng Đài, trong khi đó lũ nội giám, đám cung nữ, Lê Trung Mại đều không nhìn thấy hoặc không thừa nhận giá trị của Cửu Trùng Đài, đám loạn quân phá huỷ Cửu Trùng Đài, mừng rỡ khi Cửu Trùng Đài bị đốt cháy. 

- Xung đột kịch cũng thể hiện qua sự đối lập sâu sắc trong hành động kịch:

+ Đan Thiềm tha thiết xin Vũ Như Tô đi trốn nhưng Vũ Như Tô nhất quyết ở lại, đám cung nữ khăng khăng đổ tội cho Vũ Như Tô nhưng Đan Thiềm ra sức bảo vệ Vũ Như Tô, Vũ Như Tô tha thiết xin được gặp An Hoà Hầu song đám quân lính nhất định dẫn Vũ Như Tô ra pháp trường. 

=> Xung đột chính: xung đột giữa lí tưởng nghệ thuật cao cả của một nghệ sĩ chân chính, tài hoa và đời sống lầm than, cơ cực của nhân dân; xung đột giữa sự cương trực, trong sáng, ngay thẳng của cá nhân với một xã hội tầm thường, giả dối, vụ lợi. 

Câu 4: 

- Khi nghe Đan Thiềm báo tin loạn quân đang kéo về triều đình để phá Cửu Trùng Đài, Vũ Như Tô vẫn không tin, một mực cho rằng mình vô tội, thậm chí hi vọng có thể thuyết phục An Hoà Hầu cho mình xây tiếp Cửu Trùng Đài.

+ “Sao bà nói lạ? Đài Cửu Trùng chưa xong, tôi trốn đi đâu. Làm gì phải trốn?”. “Tôi làm gì nên tội?” “Phá Cửu Trùng Đài? Không đời nào? Mà tôi thì không làm gì nên tội...., những câu phủ định và những lời khẳng định rất dứt khoát: “Tôi không trốn đâu. Người quân tử không bao giờ sợ chết [...] Tôi sống với Cửu Trùng Đài, chết cũng với Cửu Trùng Đài. Tôi không thể xa Cửu Trùng Đài một bước…”

=> nghệ sĩ khao khát theo đuổi lí tưởng nghệ thuật nhưng hoàn toàn xa rời thực tại.

– Khi bị đám cung nữ vu oan, đám quân khởi loạn chế giễu, sỉ nhục và khi chứng kiến việc Đan Thiềm ra sức bảo vệ cho mình, Vũ Như Tô đã nói những lời đanh thép, thể hiện một thái độ rất thẳng thắn, không chịu khuất phục trước cường quyền:

+ “Giết thì cứ giết, nhưng đừng nghi oan”; “Sao bà lần thần thế, lạy cả một đứa tiểu nhân?”;“Mi thực là một tên bị ổi. Sao trời lại để cho mi sống làm nhục cương thường!”. Mặt khác, ông vẫn không thôi hi vọng vào việc xây dựng Cửu Trùng Đài: “Ta sẽ xây một đài vĩ đại để tạ lòng tri kỉ”; “ta không có tội và chủ tướng các người sẽ cởi trói cho ta để ta xây nốt Cửu Trùng Đài, dựng một kì công muốn thuở..”.

=> cương trực, dũng cảm nhưng cũng hết sức trong sáng, ngây thơ, cả tin.

– Khi quân lính báo tin kinh thành phát hoả, Cửu Trùng Đài sắp là một đống tro tàn, Vũ Như Tô vẫn không tin, nhưng khi thấy ánh lửa sáng rực, tàn than, khói bụi bay vào, ông đã vô cùng căm phẫn, tuyệt vọng và thốt lên những lời thoại đầy đau đớn:

+ “Đốt thực rồi! Đốt thực rồi! Ôi đảng ác! Ôi muôn phần căm giận! Trời ơi! Phú cho ta cái tài làm gì? Ôi mộng lớn! Ôi Đan Thiềm! Ôi Cửu Trùng Đài!”.

=> nỗi bi phẫn, sự thất vọng não nề của Vũ Như Tô khi giấc mộng nghệ thuật của mình sụp đổ trước một thực tại tàn khốc. 

Câu 5:

– Với Vũ Như Tô: Cửu Trùng Đài là lí tưởng sống và lí tưởng nghệ thuật mà ông cả đời theo đuổi, là thứ mà ông quý hơn cả mạng sống của mình, thậm chí ông sẵn sàng đánh đổi cả phẩm giá chính trực của mình, mượn quyền lực của Lê Tương Dực để xây dựng Cửu Trùng Đài. 

=> biểu tượng của tài năng, cái đẹp và nghệ thuật, một thứ nghệ thuật thuần khiết, cao cả, mang giá trị vĩnh cửu, vượt lên trên cuộc đời phàm tục, thoát ra khỏi những mục đích thực dụng. 

– Với Đan Thiềm: Cửu Trùng Đài là sự kết tinh của tài năng và khí phách của người nghệ sĩ. 

=> trân trọng cái tài, cái đẹp, niềm tin vào giá trị vĩnh cửu của cái đẹp.

– Với những nhân vật khác trong đoạn trích: Cửu Trùng Đài là biểu tượng cho sự xa hoa, lãng phí, thậm chí cho tội ác của quyền lực, là nguyên nhân của mọi đau khổ, lầm than.

=> sự phủ định tất cả những giá trị nghệ thuật của Cửu Trùng Đài và sự phản kháng đối với quyền lực nhà vua.

Câu 6:

- Nghệ thuật phải phục vụ cuộc sống và xuất phát từ cuộc sống.

- Con người có lí tưởng là tốt đẹp, nhưng tuyệt đối không nên mù quáng theo đuổi lí tưởng nghệ thuật mà bất chấp tất cả. 

Câu 7:

- Sự mâu thuẫn trong tính cách nhân vật và sự đa nghĩa của hình tượng Cửu Trùng Đài cho thấy sự phân vân, hoài nghi và mâu thuẫn trong tư tưởng của tác giả: một mặt trân trọng, cảm thương cho người nghệ sĩ đầy lí tưởng, một mặt lại nhận ra sự phù phiếm, mù quáng của thứ nghệ thuật thuần tuý.

- Trong cách xây dựng cốt truyện, có thể thấy, kết thúc của tác phẩm là Cửu Trùng Đài bị đốt cháy, Vũ Như Tô chủ động lựa chọn cái chết. Kết thúc bi kịch này vừa thể hiện sự huỷ diệt của Cửu Trùng Đài vừa cho thấy cái chết của Vũ Như Tô là tất yếu.

=> sự ngưỡng mộ của tác giả đối với nhân vật, qua cách tác giả đã để cho Vũ Như Tô hiên ngang chọn lấy cái chết một cách đầy dũng cảm và nghĩa khí. => thái độ mâu thuẫn của Nguyễn Huy Tưởng.

- Thái độ “biệt nhỡn liên tài” của tác giả đã được bộc lộ một cách kín đáo qua hình tượng nhân vật Đan Thiềm. => khẳng định tài năng nghệ thuật và lí tưởng cao đẹp của Vũ Như Tô, đồng thời bày tỏ niềm hi vọng vào một thứ nghệ thuật thanh cao có thể vượt thoát lên thực tại tầm thường.