Thực hành tiếng Việt: Ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật (tiếp) SVIP

I. Lý thuyết

II. Thực hành

1. Văn bản Nhật kí Đặng Thùy Trâm có sự kết hợp giữa ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật. Em hãy chỉ ra những đặc điểm của hai kiểu ngôn ngữ này trong đoạn trích sau: 

a) Ai lại không tha thiết với mùa xuân, ai lại không muốn cái sáng ngời trong đôi mắt và trên đôi môi căng mọng khi cuộc đời còn ở tuổi hai mươi? Nhưng... tuổi hai mươi của thời đại này đã phải dẹp lại những ước mơ hạnh phúc mà lẽ ra họ phải có... Ước mơ bây giờ là đánh thẳng giặc Mỹ, là Độc lập, Tự do của đất nước. Từ ước mơ đó mới có được những gì gọi là của riêng mình. Mình cũng như những thanh niên khác đã lên đường ra tiền tuyến, và tuổi trẻ qua đi giữa tiếng bom rơi đạn nổ.

- Đoạn văn trên sử dụng ngôn ngữ trang trọng. Ta xét thông qua cách sử dụng từ ngữ: Người viết sử dụng từ ngữ toàn dân, mang nghĩa chính thống cùng sắc thái trang trọng, lịch sự. Chẳng hạn như: cái sáng ngời trong đôi mắt và trên đôi môi căng mọng khi cuộc đời còn ở tuổi hai mươi; Ước mơ bây giờ là đánh thẳng giặc Mỹ, là Độc lập, Tự do của đất nước; tuổi trẻ qua đi giữa tiếng bom rơi đạn nổ;... 

b) Được thư mẹ... mẹ của con ơi, mỗi dòng chữ, mỗi lời nói của mẹ thấm nặng yêu thương, như những dòng máu chảy về trái tim khao khát nhớ thương của con. Ôi! Có ai hiểu lòng con ao ước được về sống giữa gia đình, dù chỉ là giây lát đến mức nào không? Con vẫn hiểu điều đó từ lúc bước chân lên chiếc ô tô đưa con vào con đường bom đạn.

2. Em hãy tìm những câu văn trong văn bản Khúc tráng ca nhà giàn (Xuân Ba) thể hiện thái độ và cảm xúc của tác giả đối với những cán bộ, chiến sĩ ngày đêm bám trụ ở nhà giàn giữa biển khơi. Những câu văn ấy mang màu sắc trang trọng hay thân mật? Vì sao?

- Học sinh đọc lại văn bản Khúc tráng ca nhà giàn của Xuân Ba, tìm những câu văn thể hiện thái độ và cảm xúc của tác giả đối với những cán bộ, chiến sĩ ngày đêm bám trụ ở nhà giàn giữa biển khơi; sau đó xác định và lí giải câu văn đó mang sắc thái trang trọng hay thân mật. 

- Ví dụ: Không chỉ có mồ hôi và sức trẻ hòa cùng biển mặn. Còn là máu! Máu của nhiều lính thủy Việt đã tưới xuống những rặng san hô Ba Kè này. Câu văn này sử dụng ngôn ngữ thân mật vì tác giả Xuân Ba đã lựa chọn những từ ngữ giản dị, gần gũi và sử dụng câu rút gọn, câu cảm thán, để từ đó bày tỏ thái độ trân trọng, khâm phục, tự hào về những cán bộ, chiến sĩ ngày đêm bám trụ ở nhà giàn giữa biển khơi. 

3. Các đoạn văn dưới đây đã sử dụng ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật phù hợp chưa? Vì sao?

a) Con hổ dùng những cái vuốt nhọn hoắt cấu vào người, vào mặt Viên... Nhưng Viên vẫn ráng sức quần nhau với chú hổ.

(Dẫn theo Nguyễn Đức Dân)

=> Đoạn văn trên sử dụng ngôn ngữ trang trọng chưa phù hợp. Cuối câu người viết sử dụng từ "chú hổ" - thường được dùng để gọi đối tượng một cách gần gũi, thân mật. Nhưng khi đặt trong câu lại khiến cho câu biểu đạt sai sắc thái biểu cảm và phong cách ngôn ngữ. Do đó, ta cần sửa lại như sau: Con hổ dùng những cái vuốt nhọn hoắt cấu vào người, vào mặt Viên... Nhưng Viên vẫn ráng sức quần nhau với con hổ. 

b) Lời nhận xét ấy có đúng không? Đúng quá đi chứ! Nào, bạn hãy cùng tôi đi phân tích tác phẩm để hiểu rõ vấn đề.

(Dẫn theo Nguyễn Minh Thuyết, Nguyễn Văn Hiệp)

c) Trước lúc đi ngủ, San tâm sự với tôi:
- Cháu bị số phận hắt hủi. Giờ thì cả cha và mẹ đều không còn. Cuộc sống của cháu không còn ý nghĩa gì nữa.
Tôi chưa biết an ủi thế nào, cậu ta tiếp:
- Có lẽ cháu sẽ đi đâu đó. Ở mảnh đất nhốn nháo này, cháu chẳng còn gì duyên nợ.
- Nhưng cháu còn người bà - Cuối cùng, tôi cất lời khuyên - Người bà ngoại khổ đau và bất hạnh.

(Dẫn theo Nguyễn Minh Thuyết, Nguyễn Văn Hiệp)

4. Để tham gia xét tuyển tại một trường đại học hoặc ứng tuyển một vị trí việc làm, em cần viết một bài luận hoặc một bức thư. Hãy chọn ngôn ngữ (trang trọng hoặc thân mật) phù hợp để viết bài luận hoặc bức thư đó.

- Để viết bài luận hoặc một bức thư tham gia xét tuyển tại một trường đại học hoặc ứng tuyển một vị trí việc làm, em cần sử dụng ngôn ngữ trang trọng. 

- Ví dụ về bức thư ứng tuyển vị trí việc làm: 

Kính gửi: Ban lãnh đạo và phòng nhân sự công ty...........................................................................................

Tôi tên là:.........................................................................................................................................................................

(Giới thiệu sơ lược về bản thân: ngày, tháng, năm sinh; quê quán; trình độ học vấn,...)

Số điện thoại liên hệ:...................................................................................................................................................

Qua..., tôi được biết công ty đang tuyển dụng vị trí... Với trình độ và kinh nghiệm của bản thân, tôi xin ứng tuyển vào vị trí... Tôi mong muốn được tham gia và làm việc trong môi trường chuyên nghiệp và năng động của công ty. (Có thể đề cập tới những kinh nghiệm, thế mạnh mà bản thân có.)

Rất cảm ơn anh/chị đã xem xét bức thư này. Rất mong công ty sẽ sắp xếp một buổi phỏng vấn trực tiếp để tôi có thể trình bày rõ hơn về bản thân và tìm hiểu kĩ hơn về các yêu cầu chi tiết của công việc. 

Trân trọng!

Địa điểm, ngày... tháng... năm...

(Ký tên)