Luyện tập SVIP

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát - hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy lại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy lại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.

SÔNG NÚI NƯỚC NAM

(Nam quốc sơn hà^(*))

Phiên âm

Nam quốc sơn hà Nam đế cư

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.

Dịch nghĩa

Sông núi nước Nam, vua Nam ở

Giới phận đó đã được định rõ ràng ở sách trời

Cớ sao kẻ thù lại dám đến xâm phạm

Chúng mày nhất định sẽ nhìn thấy việc chuốc lấy bại vong.

(Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông, Nam: nước Nam, đế: vua, cư: ở.

Tiệt nhiên: rõ ràng như thế, không thể khác, định: quyết định, phận: rút gọn của từ "giới phận", "địa danh" là phần đất đã được giới hạn (có bản chép: phận định), tại: ở, thiên: trời, thư: sách.

Như hà: cớ sao, nghịch: trái ngược lại, lỗ: mọi rợ, quân địch, thường được dùng với thái độ khinh miệt, lai: đến, lại, xâm phạm: lấn chiếm quyền lợi của người khác.

Nhữ đẳng: bọn chúng mày, hành: sẽ, trải qua, khan: xem, thủ: nhận lấy, bại: thua, hư: không.)

Dịch thơ:

Sông núi nước Nam vua Nam⁽¹⁾ ở

Vằng vặc sách trời(2) chia xứ sở

Giặc dữ cớ sao phạm đến đây

Chúng mày nhất định phải tan vỡ.

(theo Lê Thước - Nam Trân dịch,

trong Thơ văn Lí - Trần, tập I, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1977)

Chú thích:

(*) Ở nước ta, thời trung đại đã có một nền thơ rất phong phú và hấp dẫn. Thơ trung đại Việt Nam được viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm và có nhiều thể như: thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 7 chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu 5 chữ), song thất lục bát (hai câu 7 chữ kèm theo 2 câu 6, 8),... Chương trình Ngữ văn 7 học tám tác phẩm thơ trung đại, trong đó mở đầu là bài Sông núi nước Nam (nhan đề do người đời sau đặt). Nguyên văn bài thơ chữ Hán cũng có nhiều dị bản.

Chưa rõ tác giả bài thơ là ai. Sau này, có nhiều sách (kể cả bức sơn mài ở viện Bảo tàng Lịch sử) ghi là Lý Thường Kiệt. Có nhiều lời kể về sự ra đời của bài thơ, trong đó có truyền thuyết: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt (một khúc của sông Cầu, nay thuộc huyện Yên Phong, Bắc Ninh), bỗng một đêm, quân sĩ chợt nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát -hai vị tướng đánh giặc giỏi của Triệu Quang Phục, được tôn là thần sông Như Nguyệt, có tiếng ngâm bài thơ này. Bài thơ được viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, trong đó các câu 1, 2, 4, hoặc chỉ các câu 2, 4 hiệp vần với nhau ở chữ cuối.

(1) Vua Nam: nguyên văn là "Nam đế", tức là vua nước Nam. Trong chữ Hán còn có chữ "vương" cũng có nghĩa là vua. Nhưng "đế" thì cao hơn "vương". Ở đây dùng chữ "đế" là để tỏ thái độ ngang hàng với nước Trung Hoa, vì Trung Hoa gọi vua là "đế" thì nước ta cũng vậy. Cần hiểu: trong quan niệm đương thời, "đế" là đại diện cho nước cho dân.

(2) Sách trời: nguyên văn là "thiên thư". Ý hai câu đầu: nước Nam nhất định phải của người nước Nam. Điều đó đã có sách trời (ý nói tạo hóa) phân định rõ ràng, dứt khoát.