BÀI 30: THỤ PHẤN

Thụ phấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy

I. Lý thuyết

1. Hoa tự thụ phấn và hoa giao phấn

a. Hoa tự thụ phấn

- Khái niệm: hoa tự thụ phấn là hoa có hạt phấn rơi vào đầu nhụy của chính hoa đó.

- Đặc điểm của hoa tự thụ phấn là:

+ Hoa lưỡng tính: trên hoa có cả nhị và nhụy.

+ Thời gian chín của nhụy và nhị đồng thời.

- Một số loại hoa tự thụ phấn là: hoa hồng, hoa phong la, hoa cải, hoa bưởi ….

b. Hoa giao phấn

- Khái niệm: hoa giao phấn là hoa có sự thụ phấn bắt buộc phải thực hiện giữa các hoa với nhau (giữa 2 hoa với nhau) vì:

+ Hoa giao phấn là những hoa đơn tính

+ Những hoa lưỡng tính có thời gian chín của nhị và nhụy không cùng 1 lúc.

- Một số ví dụ về hoa giao phấn: hoa dưa chuột, hoa bầu, bí, dưa hấu …

* Ngoài cách tự thụ phấn và giao phấn ở thực vật có hoa còn có hiện tượng thụ phấn nhờ sâu bọ, gió, nhờ con người …

2. Đặc điểm của hoa thụ phấn nhờ sâu bọ

- Hoa thụ phấn nhờ sâu bọ có đặc điểm:

+ Màu sắc hoa sặc sỡ: vàng, tím ,đỏ … ​\(\rightarrow\)  thu hút sâu bọ

+ Tràng hoa hình ống, chật, hẹp  ​ \(\rightarrow\)  sâu bọ phải chiu vào lấy phấn và mật hoa ở đáy hoa

+ Nhị có hạt phấn to, có gai, có chất dính \(\rightarrow\) khi sâu bọ đến lấy mật hoặc phấn hoa hạt phấn s ẽ dính vào ngư ời chúng \(\rightarrow\) ​   chúng mang theo hạt phấn đến hoa khác để thụ phấn.

+ Đầu nhụy có chất dính \(\rightarrow\)  khi sâu bọ đến thì hạt phấn của hoa khác sẽ dính vào đầu nhụy và được giữ lại.

- Một số hoa thụ phấn nhờ sâu bọ: hoa hồng, hoa phong lan, hoa mướp, cải, đồng tiền, cúc … 

- Những cây nở về đêm như hoa quỳnh, nhài, dạ hương thường có màu trắng làm cho hoa nổi bật trong đêm thu hút côn trùng và có mùi thơm đặc biệt để kích thích côn trùng.

3. Đặc điểm của hoa thụ phấn nhờ gió

- Giao phấn không chỉ có nhờ sâu bọ. Ở nhiều loài hoa khác, giao phấn có thể nhờ gió.

- Gió mang hạt phấn của hoa này chuyển cho hoa khác.

- Đặc điểm của hoa thụ phấn nhờ gió:

+ Hoa đực ở trên (ngọn cây), hoa cái ở dưới (nách lá)  ​\(\rightarrow\)   hạt phấn rơi vào hoa cái dễ dàng

+ Hoa thường tập trung ở ngọn cây   ​\(\rightarrow\)    hạt phấn được tập trung nhiều ở ngọn cây \(\rightarrow\)  dễ được gió mang đi h ơn 

+ Bao hoa (cánh hoa, đài hoa) thường tiêu giảm  \(\rightarrow\) hoa nhẹ hơn 

+ Chỉ nhị dài, bao phấn treo lủng lẳng      hạt phấn dễ rơi xuống hơn khi chín \(\rightarrow\) gió dễ mang đi hơn 

+ Hạt phấn rất nhiều, nhỏ và nhẹ \(\rightarrow\)  dễ rơi,  gió mang đi được xa và thụ phấn được nhiều hơn

+ Đầu hoặc vòi nhụy dài, có nhiều lông     \(\rightarrow\) dính được nhiều hạt phấn do gió mang đến

- Một số loài hoa thụ phấn nhờ gió: bồ công anh, phi lao, ngô … 

4. Ứng dụng kiến thức về thụ phấn

- Hoa có những đặc điểm phù hợp với tự thụ phấn, thụ phấn nhờ sâu bọ, nhờ gió. Tuy nhiên, không phải lúc nào sự thụ phấn cũng xảy ra. Ví dụ:

+ Khi gặp điều kiện thời tiết bất lợi: mưa nhiều sâu bọ không đi lấy mật, không có gió  ​ \(\rightarrow\)  hoa không được thụ phấn

- Vì vậy, ngoài các cách thụ phấn trên, con người còn chủ động thụ phấn cho hoa, nuôi một số côn trùng để thụ phấn cho hoa như ong, bướm … làm tăng khả năng tạo quả, hạt của cây. 

- 1 số cách con người dùng:

+ Trồng ngô ở nơi thoáng gió, ít chướng ngại như: trồng ở ruộng, vườn rộng …

+ Nuôi ong trong các vườn cây ăn quả (vườn nhãn, vườn vải …) 

- Ngoài ra, người ta còn thực hiện giao phấn giữa những giống cây khác nhau để tạo ra giống cây mới kết hợp các đặc tính mong muốn.

+ Ví dụ: ngô lai, lúa lai … có phẩm chất tốt, năng suất cao, chống chịu bệnh tốt

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

 Câu 1: Thụ phấn là gì ?

Hướng dẫn trả lời:  

Thụ phấn là hiện tượng tiếp xúc giữa hạt phấn với đầu nhụy.

 Câu 2: Thế nào là hoa tự thụ phấn. Hoa giao phấn khác với hoa tự thụ phấn ở điểm nào?

Hướng dẫn trả lời :

- Hoa tự thụ phấn là hoa có hạt phấn rơi vào đầu nhụy của chính hoa đó (hoa lạc, hoa đỗ đen. hoa đỗ xanh..)